“আপোনাৰ সন্তানক ক’ত নামভৰ্তি কৰাব ?”

উচ্চ মাধ্যমিক আৰু উচ্চতৰ মাধ্যমিক শিক্ষান্ত পৰীক্ষাৰ ফলাফল বাহিৰ হো‌ৱাৰ লগে লগেই ছাত্ৰ-ছাত্ৰী তথা অভিভা‌ৱকৰ চিন্তাৰ বিষয়বস্তু হৈ পৰে তেওঁ কোনখন মহাবিদ্যালয়ত পঢ়িব খোজে আৰু কোনকেইখনত আসন প‌ো‌ৱাৰ সম্ভা‌ৱনা আছে । আজিৰ প্ৰেক্ষাপটত এই চিন্তা সঁচাকৈয়ে এক উদ্বেগকাৰী বিষয় হিচাপে পৰিগণিত হৈছে ।

ভাল শিক্ষানুষ্ঠানৰ সংজ্ঞা :-  এখন ভাল মহাবিদ্যালয়ত পঢ়িবলৈ সুযোগ পালেই  এজন শিক্ষাৰ্থীয়ে পৰীক্ষাত ভাল ফলাফল দেখু‌ৱাব পাৰে বুলি আমাৰ সমাজত ইতিমধ্যেই এক দৃঢ় ধাৰণাই খোপনি পুতি আছে । সেয়েহে , একমাত্ৰ উচ্চ শতাংশৰ নম্বৰ দখল কৰি পৰীক্ষাত সুকীৰ্তিৰে উত্তীৰ্ণ হ’বৰ বাবেই আমি আমাৰ সন্তানক এখন ভাল শিক্ষানুষ্ঠানত পঢ়ুৱাব খোজোঁ । পিছে এই ‘ভাল শিক্ষানুষ্ঠান’ৰ সংজ্ঞাটোনো কি ? আমাৰ অধিকাংশ অভিভা‌ৱকেই এই সংজ্ঞাটো মূলত: দুটা কথাৰ ভিত্তিত নিৰ্ধাৰণ কৰে –ক) যিখন শিক্ষানুষ্ঠানত উচ্চ নম্বৰ প্ৰাপ্ত শিক্ষাৰ্থীৰ সংখ্যা বেছি হয় খ) যিখন শিক্ষানুষ্ঠানৰ নাম কাগজে পত্ৰই অথবা মানুহৰ মুখে মুখে ‘ভাল’ বুলি জনাজাত ।

       আৰু আমাৰ বোধেৰে এখন ভাল শিক্ষানুষ্ঠান হৈছে এনে এক অনুষ্ঠান যি এটি মান‌ৱ কিশোৰক তাৰ জন্মভূমিৰ সতে পৰিচয় কৰায়, তাৰ যিসকল ককাক-আজোককাকৰ জী‌ৱন-জোৰা সাধনা তথা অৰিহণাৰ বাবে সি তাৰ বৰ্তমানক পাইছে, সিবোৰৰ বিষয়ে জ্ঞান দিয়ে, মান‌ৱ-জাতিয়ে আ‌ৱিষ্কাৰ কৰা প্ৰকৃতিৰ চূড়ান্ত সত্যবোৰৰ সতে চিনাকী কৰি দিয়ে ,অনা‌ৱিষ্কৃত ৰহস্যবোৰৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰিবলৈ ভা‌‌বুক আৰু দাৰ্শনিক কৰি তোলে , সতেজ আৰু প্ৰফুল্লিত মন এটাৰ বাবে সাহিত্য-সংস্কৃতিৰ চৰ্চা কৰিবলৈ শিকায় ,সকলো প্ৰাণীৰে প্ৰতি সহানুভ‌ৱ হ’বলৈ শিকায়,  অভিজ্ঞতা আৰু অধ্যয়নৰ পৰা ওপজা জ্ঞানৰ যথাৰ্থ মূল্যায়ণ কৰিবলৈ শিকায়, দয়া-মমতা সহনশীলতা আদি মান‌ৱীয় গুণেৰে বিভূষিতা হৈ নিজৰ ব্যক্তিত্বক গঢ় দি সমাজৰ প্ৰগতি আৰু শান্তিৰ বাবে অৰ্জিত বিদ্যাৰ প্ৰকৃত ব্য‌ৱহাৰিক প্ৰয়োগ কৰিবলৈ শিকায় । এনে শিক্ষানুষ্ঠানেই হৈছে মানুহ গঢ়াৰ কমাৰশাল । সমসাময়িক সময়ত সমগ্ৰ পৃথি‌ৱীতে সুখ্যাতিৰে জিলিকি ৰো‌ৱা প্ৰাচীন ভাৰতীয় বিশ্ববিদ্যালয়সমূ্হক বাদ দি বৰ্তমানে এনে আদৰ্শ শিক্ষানুষ্ঠান কেইখননো আছে সেয়াও বিচাৰ্যৰ বিষয় ।

       গভীৰ আদৰ্শগত ধ্যান-ধাৰণাৰে বিচাৰ নকৰি,আমি যদি ব্য‌ৱহাৰিক দৃষ্টিভংগীৰে লক্ষ্য কৰোঁ, তেন্তে আজিৰ দিনত এখন ভাল শিক্ষানুষ্ঠান বুলিলে ভাল শৈক্ষিক পৰি‌ৱেশে বিৰাজ কৰা;  উচ্চ শিক্ষিত আৰু শিক্ষাদান নিয়াৰী তথা শুদ্ধকৈ কৰিব পৰা, ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ মানসিক স্তৰক বুজিবপৰা ভাল Communicator শিক্ষক থকা, শৈক্ষিক আঁচ-বাব তথা সঁজুলী পূ্ৰ্ণমাত্ৰাই উপলব্ধ হো‌ৱা শিক্ষানুষ্ঠানকেই আমি বুজি প‌ো‌ৱা উচিত । অ‌ৱশ্যে আমাৰ বহু শিক্ষানুষ্ঠানে আজিকালি এই তিনিটা কাৰকৰ যিকোনো এটা থাকিলেই নিজকে বহু ভাল শিক্ষানুষ্ঠান বুলি জাহিৰ কৰি ফুৰে ।

       এটা কথা এইখিনিতে উল্লেখ কৰিব লাগিব যে, মেধাসম্পন্ন শিক্ষাৰ্থীয়ে অ‌ৱশ্যে এজন ভাল Guide অথবা গুৰুৰ সংস্পৰ্শত নিয়াৰীকৈ পঢ়া-শুনা কৰিলেই যিকোনো শিক্ষানুষ্ঠান অথবা অনানুষ্ঠানিকভা‌ৱেই পৰীক্ষাত ভাল ফলাফল দেখু‌ৱাবলৈ সক্ষম হয় ।

ভাল শিক্ষানুষ্ঠান কেনেকৈ বাচি উলিয়াব ?:-  সুনিৰ্দ্দিষ্ট কিছুমান মাপ-কাঠিৰে চালি-জাৰি চাই দেশজুৰি চলো‌ৱা সমীক্ষাৰ ভিত্তিত আমাৰ দেশৰ কেইবাখনো বহুল-প্ৰচাৰিত আলোচনী তথা বাতৰি-কাকতে ভিন-ভিন শৈক্ষিক ক্ষেত্ৰৰ ‘শ্ৰেষ্ঠ শিক্ষানুষ্ঠান’ কেইখন প্ৰতি বছৰে বাচনি কৰি তালিকা প্ৰকাশ কৰে ।এই সমীক্ষাবোৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিয়ো আমি দেশৰ উৎকৃষ্ট শিক্ষানুষ্ঠানসমূহৰ বিষয়ে জানিব পাৰোঁ ।

এই আপাহতে জনাওঁ যে , জনপ্ৰিয় আলোচনী ‘ইণ্ডিয়া টুডে’ ৰ ইং. ২০১৩ বৰ্ষৰ সমীক্ষাত ইঞ্জিনীয়াৰিঙৰ শাখাত  ভাৰতৰ ভিতৰতে শ্ৰেষ্ঠ শিক্ষানুষ্ঠানসমূহৰ ভিতৰত ৯ম স্থান দখল কৰিছে আমাৰ উত্তৰ গু‌ৱাহাটীস্থ I.I.T., Guwahati য়ে । যো‌ৱা ৫ বছৰ ধৰি এই শিক্ষানুষ্ঠানখনে প্ৰথম দহোটা স্থানত আছে । ই আমাৰ বাবে গৌৰ‌ৱৰ কথা আৰু আমাৰ ল’ৰা-ছো‌ৱালীয়ে এনে অনুষ্ঠানত পঢ়িবৰ বাবে যৎপৰোনাস্তি কৰা উচিত ।

তদুপৰি, সাধাৰণ স্নাতক বা উচ্চতৰ মাধ্যমিক পাঠ্যক্ৰমৰ বাবে যদি আমি অসমৰে মহাবিদ্যালয় কেইখনৰ ভিতৰত বাচনি কৰিবলগীয়াত পৰোঁ, তেন্তে যো‌ৱা পাঁচ-ছয় বছৰত সেই অনুষ্ঠানৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ ফলাফল পৰ্যালোচনা কৰাটো যদিও প্ৰাৰম্ভিক আৰু মূল কথা, তথাপি আন দুই চাৰিটা কাৰকো অভিভা‌ৱকসকলে চালি-জাৰি চো‌ৱাটো বাঞ্চনীয় । ইয়াৰ ভিতৰত পৰে ১) মহাবিদ্যালয়খনৰ শিক্ষাগুৰু তথা প্ৰধান-শিক্ষকৰ সতে বাৰ্তালাপ ২) শিক্ষাৰ্থীজনৰ মহাবিদ্যালয়-চৌহদ ভ্ৰমণ ৩) থকা আৰু খো‌ৱাৰ সা-সুবিধা ৪) সেই মহাবিদ্যালয়ৰ প্ৰাক্তন তথা বৰ্তমানৰ শিক্ষাৰ্থীৰ মতামত অধ্যয়ন ।

       কেতিয়াবা এনে হয়, ভাল ফলাফল হো‌ৱাৰ লগে লগেই আমি সেই মহাবিদ্যালয়ৰ সকলো শিক্ষক ভাল হ’ব বুলি ধাৰণা কৰি লওঁ; কিন্তু এনে নহ’বও পাৰে । আপোনাৰ সন্তানে যি বিভাগত নামভৰ্তি কৰিব বিচাৰে ,সেই বিভাগৰ শিক্ষকসকলনো কেনে তাৰ এটা গম ল’বৰ বাবেই নামভৰ্তিৰ আগয়ে এবাৰ শিক্ষাগুৰুসকলক লগ ধৰাটো অতিকেই প্ৰয়োজনীয় । তেতিয়াহে আপুনি তেওঁলোকৰ মানসিকতা,ব্যক্তিত্ব,শিক্ষাদানৰ প্ৰতি আগ্ৰহ ইত্যাদিৰ বিষয়ে  কিছু আভাস পাব ।

       পৰীক্ষাগাৰ-শ্ৰেণীকোঠা পৰিদৰ্শনো সমানেই দৰকাৰী । শিক্ষণৰ সা-সঁজুলী,আচঁ-বাব ভালদৰে নথকা এখন মহাবদ্যালয়ত পঢ়িলে আপোনাৰ সন্তানে বিষয়টোৰ খুঁটি-নাটি মাৰি জ্ঞান লাভ কৰিবলৈ অসুবিধা পাব পাৰে ।সেইদৰে থকা-খো‌ৱাৰ সা-সুবিধাৰ প্ৰতিও মন দিয়া উচিত । যদিও আমি ছাত্ৰা‌ৱাস বা ছাত্ৰীনিবাসৰ আহাৰ ঘৰৰ দৰে বিচৰাটো অমূলক কথা, তথাপিও ন্যূনতম পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতা তথা স্বাস্থ্যসন্মত খাদ্যাভাসৰ প্ৰতি সজাগতা আমাৰ সকলোৰে একান্তই কাম্য ।

       আমাৰ বহু ল’ৰা-ছো‌ৱালীয়ে আকৌ বন্ধু-বান্ধ‌ৱীৰ অধিকাংশই যিখন মহাবিদ্যালয়ৰ প্ৰ-পত্ৰ পূৰণ কৰে, সেইখনতেই পঢ়িবলৈ খোজে আৰু নাচোৰবান্দা হৈ মাক-দেউতাককো সৈমান কৰে । ই এটা অতি অশুভ কাৰ্য । যদিও বিদ্যালয়ত লগপো‌ৱা বন্ধুসকল বহু হেঁপাহৰ আৰু পৰস্পৰ সহায়কাৰী হয়, তথাপি ই এটা ভ্ৰান্ত ধাৰণা যে এইসকল অবিহনে এজন শিক্ষাৰ্থী নিজৰ জী‌ৱনত আগু‌ৱাই যাব নো‌ৱাৰিব । এজন সমাজমুখী খোলা মনৰ শিক্ষাৰ্থীয়ে তেওঁৰ অনাগত জী‌ৱনত প্ৰতিখন মহাবিদ্যালয় বা বিশ্ববিদ্যালয়তে বহু ভাল বন্ধু-বান্ধ‌ৱীৰ সান্নিধ্য লাভ কৰে, যিসকলে আনকি সঁচা বন্ধুত্বৰে তেওঁক জী‌ৱনজুৰি  উপচাই ৰাখে ।

       কেতিয়াবা আকৌ উৎকৃষ্ট শিক্ষানুষ্ঠানত পঢ়িও কোনো কোনো শিক্ষাৰ্থীয়ে আশানুৰূপ ফলাফল প্ৰদৰ্শন কৰিব নো‌ৱাৰা দেখা যায়। এই কথাই প্ৰমাণ কৰে যে নিজাববীয়া প্ৰচেষ্টা আৰু মনোযোগিতা অবিহনে হাজাৰ সুযোগ-সুবিধা লাভ কৰিও পৰীক্ষাত ভাল ফলাফল অৰ্জন কৰা সম্ভ‌ৱ নহয় । অ‌ৱশ্যে , যিদৰে এটা গণিতীয় সমীকৰণৰ সোঁফালৰপৰা বাঁওফাল আৰু বাঁওফালৰ পৰা গৈ সোঁফালক প্ৰতিপন্ন কৰিব পাৰি ,সেইদৰে ওপৰৰ কথাটিৰ ক্ষেত্ৰটো আমি ক’ব পাৰো যে ; উপযুক্ত শিক্ষাগুৰু তথা শৈক্ষিক পৰি‌ৱেশ পো‌ৱা, নিয়মিত আৰু নিয়াৰীকৈ অধ্যয়ন কৰা শিক্ষাৰ্থী এজনৰ ভাল ফলাফলৰ বাবে ভাল শিক্ষানুষ্ঠানো অপৰিহাৰ্য নহয় ।

নামভৰ্তিৰ সময়ত ল’বলগীয়া সা‌ৱধানীয়তা:-

আজিকালি শিক্ষা এক লাভজনক ব্য‌ৱসায়লৈ পৰ্যবসিত হৈছে । উন্নত শিক্ষাৰ নামত বহু চতুৰ ব্য‌ৱসায়ীয়ে উচ্চমানৰ আধুনিক কলা-কুশলীযুক্ত ঘৰ-দু‌ৱাৰ বনাই অভিভা‌ৱকক আকৰ্ষণ কৰে । বহুতে আকৌ নানা আনুসংগিক সুবিধা (যেনে শীত-তাপ নিয়ন্ত্ৰিত শ্ৰেণীকোঠা, বিনামূলীয়া ব্যক্তিগত পাঠদান/টিউশ্যন , নৃত্য-গীতৰ শ্ৰণী সংযোজন আদি) যুগুত কৰি অভিভা‌ৱকক মোহিত কৰিবলৈ বিচাৰে ।   যিহেতু সন্তানৰ শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত যিকোনো অভিভা‌ৱকেই দুপইচা বেছিকৈয়ে খৰছ কৰিবলৈ সদা-সষ্টম হৈ থাকে ,গতিকেই এই ব্য‌ৱসায়ীসকলেও নানাধৰণৰ টো‌প দেখু‌ৱাই মূৰত টাঙোন মাৰিবলৈ সুবিধা পায় । সেয়েহে হ’বলা বাতৰি-কাকত, দূৰদৰ্শন, ইন্টাৰনেট সকলোতে চমকলগা বিজ্ঞাপনেৰে ব্য‌ৱসায়ীসকলে তেওঁলোকৰ শিক্ষানুষ্ঠানৰ গুণ-গান বখালে আৰু আমাৰ বহুতেই কে‌ৱল বিজ্ঞাপনৰ ভিত্তিতে ল’ৰা-ছো‌ৱালীক লাখ লাখ টকা খৰছ কৰি কোনো অখ্যাত শিক্ষানুষ্ঠানত নামভৰ্তি কৰি দি মানসিক প্ৰশান্তি লাভ কৰে । ইয়াৰ ফলত কিন্তু আটাইতকৈ বেছি আঘাটপ্ৰাপ্ত হয় শিক্ষাৰ্থীজনহে । 

       আমাৰ অভিভা‌ৱকসকলৰ ল’ৰা-ছো‌ৱালীক কে‌ৱল ডাক্তৰ বা ইঞ্জিনীয়াৰ ‘বনো‌ৱা’ৰ যি মানসিকতা, সিয়েই কিন্তু কালগ্ৰাসী হৈ এইধৰণৰ অধ:পতনত মুখ্য অৰিহণা যোগাইছে । ‘লাইন’ লগাই পঢ়িলেহে যে ল’ৰাটো‌ৱে বা ছো‌ৱালীজনীয়ে কিবা এটা কৰি খাব পাৰিব, তেনে কথা সম্পূৰ্ণ ভিত্তিহীন । আমাৰ অভিভা‌ৱকসকলে নাজানে যে , শিক্ষাৰ্থীগৰাকীৰ যদি আগ্ৰহ থাকে তেন্তে আজিকালিৰ এই গোলকীকৰণৰ যুগত যিকোনো এটা বিষয় বা ‘ক্ষেত্ৰ’তে যদি উচ্চ তথা উচ্চতম শিক্ষা লাভ কৰে , তেন্তে তেওঁৰ বাবে কোনো চাকৰিৰে অভা‌ৱ নহ’ব । মাথো জানিব লাগিব, কোনটো বিষয়ত কি কি সুবিধা চৰকাৰৰ পৰা ল’ব পাৰি , বৃত্তি কোন কোন অনুষ্ঠান –প্ৰতিষ্ঠানে প্ৰদান কৰে , কি কি পাঠ্যক্ৰমৰ চাহিদা কেনেকু‌ৱা, বিদেশত পঢ়িবলৈ কি কৰিব লাগে, আমাৰ দেশৰ ক’ত ক’ত স্নাতকোত্তৰ বা গ‌ৱেষণা কৰাৰ সুবিধা আছে ইত্যাদি । মুঠতে আগ্ৰহ আৰু অধ্যা‌ৱসায়ৰ  বলত যিকোনো এজন শিক্ষাৰ্থীয়ে যিকোনো এটা বিষয়তে পঢ়া-শুনি কৰি প্ৰতিষ্ঠিত হ’ব পাৰে ।

ভাৰত চৰকাৰৰ মান‌ৱ-সম্পদ বিকাশ মন্ত্ৰণালয়ৰ অধীনস্থ ‘য়ুনিভাৰ্ছিটি গ্ৰান্ট কমিছন’ হৈছে আমাৰ দেশৰ বিশ্ববিদ্যালয়সমূহৰ অভিভা‌ৱকস্বৰূপ । এই কমিছনেই দেশৰ সকলো বিশ্ববিদ্যালয় (তথা ইয়াৰ অন্তৰ্গত মহাবিদ্যালয়) সমূহলৈ আৰ্থিক অনুদান প্ৰদান কৰে , শৈক্ষিক বাতা‌ৱৰণ নিৰীক্ষণ কৰে, তথা পাঠ্যক্ৰমবোৰৰ বৈধতাৰ স্বীকৃতি প্ৰদান কৰে । যো‌ৱা কেইবাবছৰো ধৰি ভাৰতত কিছুমান পাবত গজি উঠা  বিশ্ববিদ্যালয় এই কমিছনৰ দৃষ্টি গোচৰ হৈছে আৰু তেনে ‘অবৈধ শিক্ষানুষ্ঠান’বোৰৰ তালিকা তেওঁলোকে ‌ৱেবচাইটযোগে প্ৰকাশ কৰিছে ।  এই ‌ৱেবচাইটটো হ’ল –http://www.ugc.ac.in/page/fake-universities.aspx ।

শিক্ষানুষ্ঠান এটা বাছনি কৰোতে এই কথাও চাব লাগে যে , তাৰ পাঠ্যক্ৰমবোৰ চৰকাৰৰ সংশ্লিষ্ট কতৃপক্ষই স্বীকৃতি প্ৰদান কৰিছে নে নাই । বিভিন্ন শৈক্ষিক ক্ষেত্ৰৰ বাবে এনে কতৃপক্ষও সুকীয়া সুকীয়া । যেনে অভিযান্ত্ৰিক শিতানত ‘All India Council for Technical Education’, মুক্ত শিক্ষাৰ শিতানত ‘Directorate of Distance Education’, সাধাৰণ স্নাতক/স্নাতকোত্তৰৰ শিতানত University Grant Commission , চিকিৎসাৰ শিতানত ‘Medical Council of India ’। আজিকালি স্বীকৃতি নথকা মহাবিদ্যালয়/বিশ্ববিদ্যালয়ৰপৰা উত্তীৰ্ণ হো‌ৱাৰ পিছত অন্য শিক্ষানুষ্ঠানে সেই ডিগ্ৰীক নামভৰ্তিৰ বাবে অযোগ্য বুলি ঘোষণা কৰে ।

গতিকে ছাত্ৰ-ছাত্ৰী তথা অভিভা‌ৱক সা‌ৱধান নহ’লে জী‌ৱনৰ বহুমূ্লীয়া কেইবাটাও বছৰ অবাবত নষ্ট হো‌ৱাৰ ভয় থাকে । আমাৰ ল’ৰা-ছো‌ৱালীয়ে য’তেই নপঢ়ক,যিয়েই নপঢ়ক কিয় ; মন দি পঢ়ক, সফল হ’বই ।  কিতাপৰ কথাবোৰে অকল পৰীক্ষাতেই  নহয় , কামত লগালে সিবোৰে আমাৰ বাস্ত‌ৱ জী‌ৱনতো সুফল দিব ।

     -------------------------------------০০০------------------------------------